Rząsiny

Stara wieś łańcuchowa ciągnąca się przez 4 km w górnej części doliny Wilki we Wzgórzach Radomickich na wysokości 280-420 m n.p.m. w odległości ok. 7 km na północ od Gryfowa Śl. Grunty należące do Rząsin zajmują powierzchnię 2.042 ha (prawie połowa przypada na lasy). Liczba ludności wsi wynosiła na koniec czerwca 2008 r. – 556 osób. Do Rząsin należą przysiółki Pusta w dolnej części wsi oraz Tłoki znajdujące się w jej górnej części przy drodze z Gryfowa Śl. do Lwówka Śl.

 

Najstarsza wzmianka dotycząca Rząsin pochodzi z ok. 1305 r. Ówczesne formy zapisu nazwy wsi: villa Wolfkeri (1325), Wolfkersdorf, Wolkersdorf (wieś [założona przez] Wolfgera, Wolfkera). Ostatecznie utrwaliła się nazwa Welkersdorf. Powstanie wsi związane jest zapewne z górującym nad nią zamkiem Podskale (niem. Talkenstein, został on opisany w rozdziale: Szlakiem zamków i pałaców), którego początków niektórzy szukają nawet na początku XIII w. Od 1360 r. pozostawał on w rękach rodu von Talkenberg. Zamek został zniszczony przez mieszkańców okolicznych miast (Jeleniej Góry, Kowar, Lwówka Śl. i Sześciu Miast Łużyckich) w 1479 r. Przez wiele lat stanowił on bowiem siedzibę rycerzy – rabusiów napadających na kupców. Po zburzeniu zamku, ok. 1500 r. Talkenbergowie wznoszą w Rząsinach pałac. Sto lat później rząsiński majątek przechodzi w ręce Hohbergów. W czasie wojen napoleońskich w pobliżu Rząsin obozowały wojska francuskie. W XIX w. miały miejsce częste zmiany właścicieli majątku. Przez pewien czas ich właścicielem był znany w Polsce z tłumienia powstania listopadowego rosyjski feldmarszałek, ks. Iwan Dybicz Zabałkańśki (właściwie Hans Karl Friedrich Anton von Diebitsch). Przebudował on dwór i otaczający go park a także zabezpieczył ruiny zamku Podskale. W XIX w. Rząsiny były dużą wsią liczącą blisko 250 domów. Mieszkańcy wsi zajmowali się prócz rolnictwa tkactwem chałupniczym. Pracowały tu dwa młyny wodne i jeden do mielenia kory dębowej, kamieniołom wapieni i wapiennik, browar, wiatrak i aż 9 gospód. Wraz z upadkiem tkactwa wieś trochę się wyludniła.

 

W 1931 r. Rząsiny liczyły 218 domów mieszkalnych i blisko 1100 mieszkańców. W latach 1945-47 r. wieś nosiła nazwę Wilcza Góra. Istniał tu PGR a w dawnym dworze ośrodek kolonijny. We wsi zachowało się wiele starych budynków mieszkalnych o konstrukcji szachulcowej pochodzących przeważnie z XIX w. Najstarsze z nich wzniesiono w II połowie wieku XVIII. Ciekawostką jest, że tutejsza szkoła podstawowa od 2005 r. nosi imię Alojsa Andrickiego, serbołużyckiego księdza katolickiego zamordowanego przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Dachau.
Najcenniejszą budowlą Rząsin jest kościół parafialny MB Ostrobramskiej. Wybudowano go w latach 1751-53 w stylu barokowym jako zbór ewangelicki, restaurowano w XIX w. Budowla założona jest na czworoboku o ściętych narożach. Nakrywa ją mansardowy dach. Jego architektura nie wyróżnia się na tle innych świątyń protestanckich powstałych w tej części Śląska w II połowie XVIII w. Natomiast wnętrze prócz wzniesionych tu pierwotnie jednopiętrowych empor skrywa przeniesione ze spalonego, dawnego kościoła katolickiego 3 rzeźbione tryptyki z XV i początku XVI w. Powstały one na przestrzeni ok. 100, co uwidacznia się różnym charakterze zdobiących je późnogotyckich rzeźb. Najstarszy z nich o rzeźbionych skrzydłach otwarcia powstał około 1410 roku. Swoją strukturą nawiązuje on do ołtarzy typu Czterech Świętych Dziewic. W szafie środkowej znajduje się duża figura Madonny z Dzieciątkiem, po bokach której, w narożach rozmieszczono małe figurki św. Doroty, św. Elżbiety, św. Barbary i św. Katarzyny. Na skrzydłach występują rzeźbione figury Apostołów. Drugi tryptyk, powstały około 1470 roku, zawierał w szafie środkowej pięknie rzeźbione figury Marii z Dzieciątkiem, św. Katarzyny i św. Barbary. Niestety, w grudniu 1999 roku te trzy figury padły łupem złodziei. Skrzydła ograbionego tryptyku zawierają malowidła ze scenami Zwiastowania, Nawiedzenia, Narodzenia i Pokłonu Trzech Króli. Trzeci tryptyk z przedstawieniem Świętej Rodziny w szafie środkowej powstał pomiędzy rokiem 1500 a 1510. Przypuszczalnie wykonano go w jednej z pracowni lwóweckich. Prócz tryptyków w kościele znajduje się ambona z 1584 r. oraz chrzcielnica z XVI w. i epitafia z XVI- XVII w.

 

We wsi znajdują się jeszcze ruiny dawnego kościoła katolickiego. Najstarsza zachowana wzmianka o nim pochodzi z 1305 r. W obecnej późnogotycko – renesansowej formie wzniesiony on został w I połowie XVI w. (niektóre źródła podają nawet wiek XIV). Od roku 1530 stał się kościołem protestanckim. Zabrany protestantom w 1654 r. restaurowany w 1832 r., spalony w 1972 r. Część uratowanego wyposażenia przeniesiono do dawnego kościoła protestanckiego. Jest to budowla orientowana, murowana z kamienia, jednonawowa z poligonalnie zakończonym prezbiterium. Obecnie zabezpieczona jako pozbawiona dachu ruina.

 

We wsi zachował się renesansowy dwór wzniesiony w XVI w. W obecnej, klasycystycznej formie pochodzi on z I połowy XIX w. Jest to założenie prostokątne, trzykondygnacjowe z ryzalitem na osi, nakryte czterospadowym dachem. Do naszych czasów przetrwał szereg sklepionych sal parteru oraz renesansowe obramienia okien. Stanowiący dziś własność prywatną dwór otoczony jest pozostałościami dużego parku krajobrazowego w wieloma wiekowymi drzewami. Został on założony w XVIII w. Poniżej dworu wznoszą się opuszczone, dawne zabudowania gospodarcze.